Đại sứ Phạm Quang Vinh điều phối phiên thảo luận “ASEAN và QUAD trong cấu trúc khu vực” vào ngày 19-11 – Ảnh: NVCC

Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 13, do Học viện Ngoại giao Việt Nam tổ chức, khép lại hôm 19-11. 

Cũng như trong các phiên thảo luận ngày trước đó, các đại biểu nhắc tới nhiều về hai vấn đề nổi bật thời gian qua là sự cạnh tranh nước lớn và việc hình thành các tổ chức, liên minh mới như thỏa thuận hợp tác ba bên (AUKUS) giữa Anh, Mỹ và Úc trong tháng 9.

Trong hơn nửa thế kỷ tồn tại của ASEAN, khu vực châu Á – Thái Bình Dương đã chứng kiến nhiều tổ chức liên minh, liên kết như vậy ra đời. Từ sau Thế chiến thứ hai, 5 nước Úc, Anh, Canada, New Zealand và Mỹ đã thành lập liên minh tình báo Five Eyes (Ngũ nhãn), hay như năm 2007 nhóm “Bộ tứ kim cương” (QUAD) ra đời với 4 nước thành viên là Mỹ, Úc, Nhật và Ấn Độ.

Nếu như trước đây, khi nói đến QUAD, người ta nghĩ nhiều hơn tới các câu chuyện chiến lược, tới trật tự dựa trên luật lệ, đặc biệt là kiểm soát cạnh tranh nước lớn, thì giờ đây họ đang mở rộng hơn nhiều.

Gần đây nhóm QUAD đã mở rộng đáng kể chương trình nghị sự, theo đó mối liên hệ giữa 4 nước thành viên không còn chỉ gói gọn trong khuôn khổ những hợp tác quân sự mà đã mở rộng ra cả những hợp tác trước các thách thức phi truyền thống như đại dịch COVID-19, biến đổi khí hậu, đứt gãy trong chuỗi cung ứng toàn cầu và hợp tác công nghệ.

Chẳng hạn để ứng phó COVID-19, trong khi Mỹ chuyển giao công nghệ vắc xin, Nhật và Úc hỗ trợ tài chính và phân phối vắc xin thì Ấn Độ đảm nhiệm khâu sản xuất. Sự đổi mới đó tạo thêm sức sống cho QUAD và cũng không muốn bị hiểu là một “NATO” ở phương Đông.

Dù là tổ chức nào, liên minh cũ hay mới thì trong đó đều có những thành viên vốn là đối tác của ASEAN, do đó ASEAN sẽ có nhiều kênh để sẵn sàng đối thoại, hợp tác với họ.

Cho tới nay, các nước tham gia các tổ chức như QUAD hay AUKUS đều ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN trong các vấn đề chung của khu vực. Họ ủng hộ cấu trúc mở và dung nạp của ASEAN. Vì các nhóm này có những mục tiêu theo đuổi song trùng với mục tiêu của ASEAN, nên sự hình thành và tồn tại của họ là sự bổ sung chứ không triệt tiêu điều gì.

Trên thực tế, ASEAN có những điểm mạnh mà những liên minh hợp tác khác không có được. ASEAN có một hệ thống các tiến trình khu vực và mạng lưới kết nối với tất cả các đối tác quan trọng nhất trên thế giới và khu vực như Mỹ, Trung Quốc, Ấn Độ, Nga, EU, Nhật Bản, Úc… 

Thông qua mạng lưới này, ASEAN có thể chủ động và thường xuyên tham vấn, phối hợp với các đối tác để xây dựng các chuẩn mực ứng xử chung của khu vực cũng như chương trình nghị sự phối hợp về những vấn đề thuộc quan tâm chung như hợp tác kinh tế, thương mại, kết nối, biến đổi khí hậu hay an ninh hàng hải.

Cũng nhờ mạng lưới quan hệ đó mà thật thú vị khi ASEAN đã trở thành cầu nối, tạo ra không gian và điều kiện để chính những nước đang cạnh tranh với nhau nhưng cùng là đối tác của ASEAN có cơ hội trao đổi với nhau, trao đổi với ASEAN trong những vấn đề cần thương thảo.

Các diễn giả quốc tế tham dự phiên thảo luận ngày 19-11 cũng đã có những đề xuất giải pháp đáng chú ý cho khu vực. GS Carl Thayer – giáo sư danh dự tại ĐH New South Wales, Úc – đặt vấn đề liệu ASEAN với QUAD có nên tính tới một mối quan hệ hay vai trò bổ sung nào không, vì theo ông, chương trình nghị sự của hai bên có nhiều điểm song trùng, trong đó có các vấn đề an ninh phi truyền thống.

Trong khi đó, tiến sĩ Rizal Sukma – học giả cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược quốc tế ở Jakarta, Indonesia – cho rằng ASEAN cần phải tăng cường hành động nhiều hơn. Điều này có nghĩa là ASEAN phải tuân thủ hiến chương của khối nhiều hơn để đoàn kết và phát huy sức mạnh.